Καλύτερα (δεν) γίνεται

Στην ταινία Καλύτερα δεν γίνεται (As Good as it Gets - 1997) ο ηθοποιός Jack Nicholson υποδύεται τον Melvin Udall, έναν επιτυχημένο αλλά μοναχικό, ιδιότροπο, κυνικό συγγραφέα, ο οποίος εκδηλώνει πολλές παράξενες συμπεριφορές. Ουσιαστικά, φαίνεται «ταγμένος» σε διάφορες συνήθειες, όπως να γευματίζει πάντα στο ίδιο εστιατόριο και τραπέζι, να χρησιμοποιεί μόνο τα δικά του πλαστικά μαχαιροπίρουνα μίας χρήσεως, να εξυπηρετείται από μία και μόνο σερβιτόρα, να παραγγέλνει το ίδιο γεύμα, να ακολουθεί μια συγκεκριμένη πολύπλοκη διαδικασία προκειμένου να κλειδώσει την εξώπορτα του σπιτιού του, να μην αγγίζει ανθρώπους... ενώ σχεδόν πάντα φοράει γάντια. Επίσης, μεγάλο μέρος του χρόνου του είναι αφιερωμένος στο να σκουπίζει τα πόμολα από τις πόρτες, να αποφεύγει να πατά τις πλάκες του πεζοδρομίου που έχουν ρωγμές, να πλένει τα χέρια του δύο φορές με δύο καινούριες πλάκες σαπουνιού…τις οποίες στο τέλος πάντα πετά στο καλάθι απορριμμάτων!

Πολλοί άνθρωποι εκτελούν τελετουργίες μέσα στην καθημερινότητά τους, όπως να πηγαίνουν στη δουλειά πάντα από την ίδια διαδρομή, να πίνουν καφέ πάντα από το ίδιο φλιτζάνι, να φροντίζουν να έχουν το συγκεκριμένο στυλό στις εξετάσεις ή να φορούν πάντα το ίδιο (καλότυχο) ένδυμα σε μια επαγγελματική συνέντευξη. Επίσης, δεν είναι λίγοι οι άνθρωποι που πιστεύουν σε προκαταλήψεις και θεωρούν απαγορευτικό να περάσουν κάτω από μια σκάλα, να δουν μαύρη γάτα και να μην «ξορκίσουν» την συνάντηση αυτή με τρία «φτου», να ξεστομίσουν κάτι ταυτόχρονα με κάποιον άλλον δίχως να πιάσουν κάτι κόκκινο…προκειμένου να μην ακολουθήσει κάτι αρνητικό (κακοτυχία, γρουσουζιά, τσακωμός).

Τι ακριβώς όμως συμβαίνει με τον ιδιόρρυθμο κύριο Μέλβιν με συνέπεια (μία εκ των πολλών) όλοι οι γείτονες να τον αποφεύγουν και πόσο απέχει η δική του συμπεριφορά από τις προαναφερόμενες αθώες τελετουργίες ή προκαταλήψεις;

Ο ψυχοθεραπευτής του έχει διαγνώσει Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή.

Το άτομο με Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή προσβάλλεται από επίμονες, παράλογες, παρεισφρητικές σκέψεις, παρορμήσεις ή εικόνες (ιδεοληψίες), οι οποίες προκαλούν έντονο άγχος και δυσφορία και η εξάλειψή τους είναι δύσκολη έως ακατόρθωτη, παρά την έντονη επιθυμία του πάσχοντα να τις αποβάλλει. Το περιεχόμενο των ιδεοληψιών είναι αρνητικό και αφορά συνήθως θέματα καθαριότητας, μόλυνσης, υγείας, τακτοποίησης, τάξης, θρησκείας, αμφισβήτησης εαυτού, επιθετικής παρόρμησης κ.α. Τα άτομα με Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή στην προσπάθεια τους να απαλλαγούν από αυτές τις έμμονες, βασανιστικές σκέψεις τις αποφεύγουν, τις απωθούν ή τις εξουδετερώνουν μέσω μιας άλλης σκέψης ή πράξης (καταναγκασμός), ενώ συνειδητοποιούν πλήρως ότι οι ιδεοληψίες τους είναι μη ρεαλιστικές σκέψεις, προϊόν του ίδιου τους του μυαλού.

Στην εν λόγω ταινία ο πρωταγωνιστής διακατέχεται από πληθώρα ιδεοληψιών, εκ των οποίων η υγιεινή και η μόλυνση, αντιμετωπίζοντας το έντονο άγχος που του προκαλούν οι φόβοι του με ποικιλία καταναγκαστικών συμπεριφορών. Ενδεικτικά, φοράει γάντια, δεν αγγίζει τους ανθρώπους, πλένει τα χέρια του δύο φορές με δύο νέες πλάκες σαπούνι, χρησιμοποιεί μίας χρήσεως μαχαιροπίρουνα στο εστιατόριο, κλειδώνει πάντα την εξώπορτα του σπιτιού πέντε φορές, αναβοσβήνει τα φώτα πέντε φορές…

Η διαφορά μεταξύ των απλών, καθημερινών τελετουργιών και των προκαταλήψεων και της Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής, είναι ο χρόνος που αφιερώνεται στην εκτέλεση αυτών και ο βαθμός που επηρεάζεται η λειτουργικότητα του ατόμου. Επί παραδείγματι, στην πρώτη περίπτωση ανήκει κάποιος που ενώ ακολουθεί συγκεκριμένη διαδρομή στη δουλειά, αναγκαστεί να κάνει μια άλλη διαδρομή (π.χ. λόγω οδικών έργων), κατόπιν δυσανασχέτησης, επιλέγει τελικά την εναλλακτική διαδρομή. Στην δεύτερη περίπτωση ανήκει κάποιος που δύναται να καθυστερήσει επί ώρες ή ακόμα να μην πάει στην εργασία του, λόγω αδυναμίας να ακολουθήσει άλλη διαδρομή, να αντισταθεί δηλαδή στην καταναγκαστική συμπεριφορά (δυσλειτουργία). Στην ταινία, όταν διακόπηκε η ρουτίνα του Μέλβιν από μια ξαφνική απουσία της μοναδικής σερβιτόρας (Carol) που τον εξυπηρετούσε, αδυνατούσε να γευματίσει στο εστιατόριο!

Παλαιότερα υπήρχε η αντίληψη ότι η ΙΔΨΔ ήταν σπάνια και ανίατη, στιγματίζοντας τους πάσχοντες. Πλέον, παρόλο που η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή δεν θεωρείται σπάνια (το ποσοστό εμφάνισης στον γενικό πληθυσμό είναι περίπου 2-3%), είναι ιάσιμη και η θεραπεία διαθέσιμη, πολλοί άνθρωποι συνεχίζουν να κρύβουν τα συμπτώματά τους, να αποφεύγουν τις κοινωνικές συναναστροφές από ντροπή και από φόβο αποκάλυψης και να ταλαιπωρούνται πολλά χρόνια έως ότου ζητήσουν ψυχολογική βοήθεια.

Καθώς οι πιθανότητες αυτό-ίασης είναι μηδαμινές η αναζήτηση και λήψη κατάλληλης ψυχολογικής βοήθειας είναι σημαντική ώστε να ελευθερωθεί το άτομο από τα δεσμά της νόσου. Βάσει της σύγχρονης επιστημονικής βιβλιογραφίας οι θεραπείες εκλογής που προτείνονται είναι α) γνωσιακή /συμπεριφοριστική θεραπεία και β) η φαρμακευτική αγωγή. Οι δύο θεραπείες δεν είναι ανταγωνιστικές και πολλοί ασθενείς ωφελούνται από τον συνδυασμό των δύο.